خواص دارویی زعفران

علاوه بر کاربرد زعفران به‌عنوان اسانس در صنایع مختلف، زعفران دارای خواص و کاربردهای دارویی و درمانی متعددی است که می‌توان به اثرات زیر اشاره کرد:

1. ضد فشارخون 
2. ضدافسردگی 
3. ضد اضطراب و خواب‌آوری
4. ضد تشنج 
5. شل کنندگی عضلات 
6. ضدالتهاب
7. اثر بر قوای جنسی
8. تأثیر بر ایمنی سلولار و همورال
9. تقویت حافظه و یادگیری
10. اثر بر آلزایمر
11. حفاظت کننده قلبی
12. ضد تومور
13. پایین آورنده چربی خون
14. ضد سرفه

 

اثر ضدافسردگی زعفران

زعفران در طب سنتی به‌عنوان یک گیاه دارویی ممتاز در درمان افسردگی به‌حساب می‌آید. در اولین کارآزمایی‌های بالینی انجام‌شده توسط آخوندزاده و همکاران اثر عصاره اتانولی کلاله زعفران در درمان افسردگی خفیف تا متوسط بررسی شد. در مطالعه انجام‌شده در سال 2004 اثر عصارهٔ کلالهٔ زعفران با داروی ایمی پرامین مقایسه و گزارش شد که هر دو اثر مثبت در افسردگی داشتند و تفاوت معنی‌داری بین دو گروه درمان دیده نشد مطالعه مشابه انجام‌شده توسط نوربالا و همکاران مشخص نمود که عصاره‌های زعفران در دوز 30 میلی‌گرم/ روز به مدت 6 هفته در درمان افسردگی خفیف تا متوسط همانند فلوکستین مؤثر بودند.

علاوه بر این مطالعات حیوانی انجام‌شده در موش و رت نیز از این ادعا حمایت کردند. در مطالعه انجام‌شده توسط حسین زاده و همکاران اثر زعفران، فلوکستین و ایمی پرامین در کاهش علائم افسردگی در موش توسط آزمون شنای اجباری بررسی شد. در این مطالعه کروسین، سافرانال عصاره‌های آبی و الکلی زعفران به‌صورت داخل صفاقی در موش استفاده شد. در آزمون شنای اجباری کاهش زمان بی‌حرکتی نشان‌دهندهٔ فعالیت ضدافسردگی است. کروسین در دوزهای 600-50 میلی‌گرم/ کیلوگرم، سافرانال در دوزهای 5/0-15/0 میلی‌لیتر/ کیلوگرم و عصاره‌های آبی و الکلی در دوزهای 8/0-2/0 گرم بر کیلوگرم کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در زمان بی‌حرکتی نشان دادند.

علاوه بر مطالعات کروسین و عصارهٔ کلالهٔ زعفران، اثر ضدافسردگی عصاره‌های گلبرگ زعفران در موارد انسانی بررسی شد. در مطالعهٔ انجام‌شده توسط آخوندزاده و همکاران اثر ضدافسردگی عصارهٔ گلبرگ زعفران (30 میلی‌گرم/ روز) با فلوکستین (20 میلی‌گرم/ روز) مقایسه و در هر دو گروه کاهش قابل‌ملاحظه‌ای مشاهده شد. این نتایج در جوندگان در آزمون شنای اجباری با دریافت کامفرول (مادهٔ مؤثرهٔ گلبرگ زعفران) در دوز های 100 و 200 میلی‌گرم/ کیلوگرم در موش و 50 کیلوگرم در رت تأیید شد. نتایج کاهش قابل‌ملاحظه‌ای را در بی‌حرکتی در مقایسه با فلوکستین نشان داد.

 

 

اثر ضد فشارخون

عصارهٔ آبی کلالهٔ زعفران، کروسین و سافرانال فشارخون شریانی متوسط را در رت‌های نرمال و رت‌های با فشارخون بالا به‌صورت وابسته به دوزکاهش داد. به نظر می‌رسد سافرانال نسبت به کروسین نقش مهم‌تری در کاهش فشارخون در رت‌ها داشته باشد.

 

 

اثر ضد اضطراب و خواب‌آوری

در مطالعه‌ای مصرف 560 میلی‌گرم/کیلوگرم زعفران در موش در مقایسه با گروه شاهد زمان خواب را افزایش داد که این نشان‌دهنده فعالیت خواب‌آوری بالای زعفران است.

 

 

اثر ضد تشنج

در مطالعه‌ای عصارهٔ آبی و الکلی زعفران در هر دو روش الکتروشوک و القای تشنج با استفاده از پنتیلن تترازول، به ترتیب اثرات ضد تشنجی به‌صورت تأخیر در شروع تشنجات تونیک و کاهش مدت آن، از خود نشان دادند.

 

اثر شل کنندگی عضلات

نتایج بررسی روی نای خوکچه‌هندی نشان داد عصاره آبی- الکلی زعفران اثر تحریک‌کنندگی نسبتاً قوی روی گیرنده‌های 2β آدرنرژیک دارد که بخشی از آن ناشی از سافرانال است.

 

 

اثر ضدالتهابی

در مطالعه‌ای اثر ضدالتهابی عصاره آبی و اتانولی زعفران و گل آن در موش با استفاده از تست صفحه داغ و رایتینگ موردبررسی قرار گرفت. درحالی‌که اثری در تست صفحه داغ دیده نشد، کلاله رفلکس ناشی از استیک اسید را در تست رایتینگ مهار کرد. این اثر فقط به میزان کمی توسط نالوکسون مهار شد.

 

 

اثر بر قوای جنسی

در مطالعه‌ای اثر برانگیزنده جنسی عصاره آبی کلاله زعفران و اجزای فعال آن سافرانال و کروسین در رت‌های نر بررسی شد. کروسین و عصاره آبی رفتارهای mounting frequency،intromission frequency و erection frequency را افزایش و پارامترهای ejaculation latency،intromission latency و mount latency را کاهش دادند، اما سافرانال این اثرات را نداشت. نتایج این مطالعه بیان کرد که عصاره آبی زعفران و کروسین اثرات برانگیزنده جنسی از خود نشان می‌دهند.

 

 

اثر بر ایمنی سلولار و همورال

در بررسی اثرات ایمونومدولاتوری زعفران، اثر بر ایمنی سلولی با استفاده از آزمون چسبندگی نوتروفیل، نوتروپنی ناشی از سیکلوفسفامید و ارزیابی پالایش کربن و اثر بر ایمنی همورال با آزمون مرگ‌ومیر موش‌ها، سنجش ایمونوگلوبین سرم و سنجش هماگلوتیناسیون غیرمستقیم مطالعه شد. زعفران و کروسین هر دو سبب افزایش معنی‌داری در چسبندگی نوتروفیل، تضعیف نوتروپنی ناشی از سیکلوفسفامید و اندیکس فاگوسیتی در سنجش پالایش کربن شدند که نشانگر اثر آن‌ها بر ایمنی سلولی است. اثر بر ایمنی همورال با کاهش در مرگ‌ومیر موش‌ها، افزایش سطوح ایمونوگلوبولین سرمی، وزن غده تیموس و مقدار تیتر هماگلوتیناسیون ثابت شد.

 

 

اثر بر حافظه و یادگیری

نتایج تحقیق نشان داد عصارهٔ آبی زعفران، کروسین و سافرانال تأثیری روی حافظهٔ سالم نداشته ولی باعث کاهش اثرات تخریبی حافظه ناشی از هیوسین می‌شود.

 

 

اثر بر آلزایمر

در مطالعه‌ای بر روی 54 بیمار مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط، زعفران با دوز mg/day30 به مدت 22 هفته مشابه دونپزیل mg/day 10 مؤثر واقع شد. این مطالعه نشان داد عصارهٔ زعفران می‌تواند در درمان آلزایمر مفید باشد.

 

 

اثرات قلبی

عصارهٔ آبی- الکلی زعفران به‌طور معنی‌داری تعداد ضربان و قدرت انقباضی قلب خوکچه‌هندی را کاهش داد و بین غلظت‌های مختلف عصاره و اثر آن بر روی عوامل مذکور ارتباط معکوس مشاهده شد. این نتایج نشان‌دهندهٔ اثرات مهارکنندگی قوی عصاره آبی- الکلی زعفران روی کانال‌های کلسیمی قلب است.

 

 

اثر ضد تومور

در مطالعه‌ای بر روی رت‌های ماده مبتلا به تومور آدنوکارسینومای کولون، کروسین به‌طور معنی‌داری رشد تومور را کاهش و طول عمر رت‌ها را افزایش داد.

 

 

اثر بر پروفایل چربی

در مطالعه‌ای نشان داده‌شده است که کروسین به‌طور قابل‌توجهی توانسته است سطح تری‌گلیسرید، کلسترول تام، LDL-C (low density lipoprotein cholesterol) و VLDL-C (very low density lipoprotein cholesterol) سرم را کاهش دهد. بررسی‌های آنزیمی نشان داده است که کروسین به‌طور مستقیم جذب کلسترول را در ژژنوم مهار نمی‌کند بلکه به‌طور انتخابی فعالیت لیپاز پانکراس را به‌صورت مهارکننده انتخابی مهار می‌کند.

 

اثر ضد سرفه

در مطالعهٔ اثرات ضد سرفه زعفران بر روی خوکچه‌هندی، عصارهٔ آبی کلاله، عصارهٔ آبی و الکلی گلبرگ و کروسین اثر ضد سرفه نداشتند درحالی‌که عصارهٔ اتانولی کلاله و سافرانال به‌طور معنی‌داری تعداد سرفه‌ها را کاهش دادند.